مجموعه درسهای ارائه شده پیرامون حيات خلفای راشدین (رض)

توسط حاج ماموستا ملا قادر قادري

درس چهل و هشتم از سلسه مباحث تاریخ
درس دوازدهم حیات خلفا : حیات حضرت علی (رض)

تاریخ : 24/10/87

موضوع  درس :

جنگ صفين و نتيجه آن

توضیح درس :

به محض وصول پیراهن خون آلوده حضرت عثمان بن عفان «رض» به شام ، مردم شام تحت تاثیر عجیبی قرار گرفتند و این اقدام موجب بحران خطرناکی شد و یکی از بزرگان عشيره كندي روزي به والي شام معاویه بن ابی سفیان مراجعت کرد و گفت : استحضار دارید خلیفه ما عثمان بن عفان به شهادت رسیده و قاتلان وی آزادند « فان قویت علی الطلب بدمه و الا فاعتزلنا » اگر با قدرت ، قاتلین خلیفه سوم را تعقیب و از خون وی دفاع می کنید مبارک است در غیر این صورت باشما فاصله میگیریم و پشت سرت را خالی می کنیم و جمعی نيز قسم یاد نمودند زنان خود را لمس نخواهند کرد تا قاتلین عثمان بن عفان را به جزای اعمالشان نرسانند و از طرف دیگر بعد از خاتمه جنگ جمل و بیعت اهل بصره و ایجاد وحدت امت در عراق و حجاز و مصر و ایران و انتصاب بسیاری از والیان اقالیم و انتخاب کوفه به عنوان مرکز حکومت و خلافت ، حضرت علی «رض» جریر بن عبدالله را به شام اعزام نمود و طی نامه ای خطاب به معاویه بن ابی سفیان والی شام فرمودند : « لقد بایعتی الذین بایعوا ابابکر و عمــر و عثمان » (رضوان الله تعالی علیهم اجمعین ) و من خلیفــه و امیرمومنین و منتخب مهاجرین و انصار هستم هرنوع مخالفت منتهی به ضرر دنیا و آخرت و متخلف مستحق برخورد و مجازات است و شما هم تنها دو راه در پیش دارید . 1- بیعت و اطاعت 2- جنگ و تمرد و مخالفت و اضافه فرمود : در خصوص قاتلین عثمان بن عفان که اصرار بر دستگیری و اجرای حکم در خصوص آنها را دارید اول برادری و اطاعت و بیعت خود را ثابت کنید و آنگاه تقاضای خود را مطرح نمایید . و در خاتمه نامه قید فرمود : اگر با دقت و نظر انصاف به قضایا توجه نمائید خواهید فهمید که من در مسئله قتل عثمان بن عفان بی گناه ترین فرد هستم .

 جریر نامه را به شام رساند . بعد از وصول نامه به شام ، والی شام با نزدیکان خود مشورت کرد و در نهایت تصمیم گرفتند با اوامر و درخواست خلیفه چهارم مخالفت نمایند و طی نامه‌ای بند دوم پیشنهاد مطروحه یعنی جنگ را انتخاب کردند و برای جنگ اعلام آمادگی نمودند . در اول ماه صفر سال 37 هجری حضرت علی بن ابیطالب «رض» دستور آماده باش را صادر فرمود و سپاه علوی با عِده قوی و عُده کامل با جمعیتی در حدود 70 هزار نفر در محلی به نام نُخیله در حومه کوفه جمع شدند.

ابومسعود انصاری در کوفه به جهت اقامه نماز و غیره در غیاب حضرت علی «رض» تعیین و سپس از طریق بابل و مدائن و انبار عازم شام شدند و در نزدیکی رِقّه در محلی به نام صفین خیمه زدند. خبر عزیمت و استقرار سپاه امام علی در صفین به امارت شام رسید و در کمترین وقت سپاه عظیمی از اطراف و اکناف در حدود 60 هزار نفر جمع شدند و عازم میدان کارزار گرديدند در مقابل منطقه صفین و در نزدیکی سپاه عراق مستقر شدند . چند نفر از فقهاء و بزرگان اصحاب به عنوان سفیر صلح در بین دو سپاه آمد و رفت کردند و خیلی اصرار و تقاضا و در خواست نمودند که تصمیم جنگ منتفی و اختلاف فی مابین با گفتگو حل و فصل شود حسب ظاهر نتیجه ای عاید نگردید . و چند بار دو سپاه تصمیم به در گیری و جنگ گرفتند . قاریان معروف و زاهدان مشهور در بین دو سپاه قرار گرفتند و سپر انسانی تشکیل و اجازه درگیری را ندادند . در نهایت گفتگو و جملات و کلمات در جلوگیری از جنگ اثری نکردند و زمینه درگیری کاملاً آماده شد و دو سپاه از گوشه و کنار با هم در گیر شدند و یک روز عمار بن یاسر قهرمان دوران بعثت و هجرت و جهاد که سرباز سپاه امام علی «رض» بود با چند نفر از سپاه اموی و از دوستان قدیمی اش روبرو شد و خیلی آنان را سرزنش کرد و آنها را به دنیا طلبی متهم کرد و سپس به میدان رفت و در سن 91 سالگی به شهادت رسید و جسد مبارکش همراه جسد قهرمان عرفان و توحید و اخلاص «اویس القرن» در شمال غربی صفین و در نزدیکی شهر رقه با حضور ونظارت امام علی «رض» دفن گردید و امروز مزار آنها زیارتگاه خداجویان است.

با انتشار خبر شهادت عمار بن یاسر وضعیت دو جبهه کاملاً متحول شد و تغییر کرد ، زیرا پیامبر اسلام «ص» در خصوص عمار فرموده بود : « عمار تقتله الفئه الباغیه » عمار را گروهی باغی و مخالف حق به قتل می رسانند . خبر شهادت عمار در بین سپاه علوی و اموی آثار عجیبی به جا گذاشت ، بسیاری از افراد با سابقه و از اصحاب رسول الله «ص» که در جبهه امویان بودند ، جبهه را ترک کردند و سپس جنگ تن به تن شروع شد و سه شبانه روز جنگ و درگیری در طول شب و روز ادامه داشت درشب آخر که لیله هریره (یعنی شب زوزه ) معروف شد بسیاری از طرفین با شمشیر یکدیگر قربانی شدند و در خصوص تعداد کشته شدگان دو سپاه مورخین اختلاف دارند حداقل به حدود ده هزارنفر رسیدند و سپاه شام کاملاً زمین گیر شد و آنگاه با به کارگیری یک تاکتــیک تصنــعی و برنامه ریزی شده قرآن را بر روی نیزه‌های خود کردند و اعلام کردند جنگ بس است ، قرآن حکم فی مابین باشد . حضرت علی« رض» فرمود : به این شعار توجه نکنید این تاکتیک و حیله است که به جهت جبران شکست خود مطرح می کنند . معهذا جمع زیادی از سپاه علوی اطراف امام علی «رض» را گرفتند و خواستار شدند حکمیت قرآن را قبول کند . و در نتیجه حکمیت قرآن از جانب طرفین پذیرفته شد و عهدنامه ای در 17 ماده و با حضور قریب به 30 نفر از بزرگان دو سپاه و با امضاء امام علی از جانب سپاه عراق و معاویه بن ابی سفیان از جانب سپاه شام  به تاریخ 17 ماه صفر سال 37 هجری به امضاء رسید و دو نفر را به عنوان حکم تعیین کردند که طبق قرآن کریم قضاوت و نتیجه هرچه باشد مورد قبول طرفین است .

 از جانب امام علی ، ابوموسی اشعری و از طرف معاویه بن ابی سفیان عمرو بن‌عاص به عنوان حکم تعیین و معرفی شدند . سپس آتش بس اعلام و بعد از دفن اجساد مانده در ميدان جنگ سپاه حضرت علي به كوفه و سپاه شام به دمشق برگشت و در انتظار راي حكمين ماندند. حكمين بعد از برپایی و تشکیل چندین جلسه با هر تاکتیک و حیله ای بود صفحه را کاملاً به نفع سپاه شام و بنی امیه و به ضرر و شکست سپاه علوی و حضرت علی تمام کردند ظاهراً خلیفه برحق تضعیف و امارت شام تقویت گردید . و معـــاویــه بن ابی سفیان به عنوان خلیفه معرفی شد و جشن توفیق سیاسی را گرفتند . و به محض وصول حضرت علی به کوفه جمعی از همراهان و سپاه علوی به تصمیم حضرت علی در خصوص موافقت با حکمیت اعتراض کردند و از جبهه و سپاه و هواخواهی امام علی جدا شدند و به خوارج مشهور گردیدند .

**نتيجه درس **

1-علی رغم توصیه فقهاء اهل سنت مبنی بر استعمال کلمات مودبانه  وبيان اقوال و نوشته هاي محترمانه  و توصیه به اظهار نظر منصفانه و بدون غرض در مسائل تاریخی بخصوص اختلاف فی مابین اصحاب رسول الله «ص» و سكوت در برابر آنچه گذشته است معهذا جمعی از صاحب نظران از فقهاء و بزرگان اهل سنت مانند : شیخ ابن حجر ، امام نووی ، ابن کثیر ، ذهبی ، قاضی ابوبکر ، ابن عربی و شیخ ابن تیمیه به صورت صریح و شفاف فرموده اند : که حضرت علی «رض» در معرکه صفین بر حق بوده و امامت وی صحیح و اطاعت وی واجب و طرف مقابل وی باغی و سپاه شام باغیه و در مسير اشتباه  بوده اند.

2- اظهار نظر و استنباط و اختلاف در مسائل فقهی ، سیاسی و اجتماعی در بین مسلمانان به مصداق حدیث شریف نبوی « اخـتلاف امـتـی رحـمـه» اگر منتهی به تفرقه و اختلاف مغرضانه و مورد سوء استفاده دشمن و باعث نزاع ، جنگ و خونریزی نشود مبارک  و بلا مانع است .

 3- مسلمانان باید در کلیه مسائل مورد بحث در حیات خود هشیار و آگاه باشند و زبان بین و ساده اندیش و خوش باور نباشند و کلمات و جملات به ظاهر حق افراد بي تقوا آنان را فریب ندهد مبادا در حکمیت حیله بازان روزگار قربانی شوند .

‍‍ « وصلی الله علی سيدنا محمد و آله و صحبه اجمعین »

این مطلب را به اشتراک بگذارید